لذت و لذت یابی از منظر اسلام

حسن زرقانی

کلام

کارشناسی ارشد

عرفان

آقا تهرانی

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

1387

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

انسانها همه به دنبال لذت‌اند ، و لذت حظ نفس در نتیجه وصال به مطلوب است ، اقسام لذت بی شمار است و نیز تقسیم و تبیین انواع آن گوناگون می‌باشد ، اما با توجه به دو بعدی بودن انسان ( جسم و روح ) ، و ترسیم دو حیات ( دنیا و آخرت ) برای وی ، می‌توان گفت : لذات بطور کلی یا جسمانی است یا غیر جسمانی ، و اینها یا در دنیا برای انسان قابل حصول است یا در آخرت ، که اقسام مختلفی ترسیم می‌گردد ؛ و هر قسم ویژگی‌های متفاوتی دارد ، و عصاره آن این است که لذات روحانی معنوی از لذات جسمانی بهتر دلنشین‌تر است ، و لذات آخرت از لذات دنیا عمیق‌تر ، ماندگارتر ، خالص‌تر و کامل‌تر می‌باشد ، لذا بدون شک لذات روحانی معنوی بر لذات مادی ، و لذات آخرت بر لذات دنیا ترجیح دارد . لذات محدود می‌شود به حدود الهی ، البته با توجه به آثار و عواقب آن ؛ برخی آثار در دنیا و بسیاری هم در آخرت حاصل می‌شود ، نیز برخی لذات حرام و بسیاری حلال می‌باشد ، و آدمی با توجه به بینش خود ( مادی یا الهی ) به انتخاب لذات می‌پردازد ، عاقل آن است که لذات ماندگارتر ، عمیق‌تر و خالص‌تر را انتخاب کند ، نیز شناخت و توجه به مقامات و موانع لذات در بهره‌مندی انسان از آن بسیار مهم می‌بادشد . در منابع دین ، آیات و روایات بسیاری ، به لذات پرداخته است ، بعضی به تبیین هست‌ها و وصف لذات می‌پردازد ، و بسیاری هم بایدها و نبایدها را تبیین می‌کند که بخشی از نتایج بدست آمده عبارتست از : ‎۱- لذات دنیا بی‌شمار است و همه از خداست . ‎۲- لذات دنیا وسیله است برای آرامش ، شناخت و تقرب . ‎۳- از میان لذات دنیا خوبی‌ها و منافع واقعی حلال ؛ و زشتی‌ها ، نجاسات و پلیدی‌ها حرام شده است . ‎۴- برای رسیدن به لذات عمیق و والای معنوی و اخروی باید از برخی لذات سطح پایین مادی چشم پوشید . ‎۵- لذات دنیا برای همه است ، برای مؤمن زمینه صعود بیشتر و برای غیر مؤمن زمینه سقوط بیشتر ، ولی لذات آخرت ویژه مؤمنین است . ‎۶- لذات معنوی و اخروی تنها با زندگی دینی حاصل می‌شود . فرزانگان مسلمان نیز بسیارند که به این مهم توجه کرده‌اند ، و خلاصه مباحث ایشان این است که : ایشان با تفکیک لذات مادی و معنوی ، والاترین لذت را لذات معنوی می‌دانند و با توصیه به اعتدال در بهره‌مندی از لذات مادی و دنیوی ، با تکیه بر آیات قرآن و انسان شناسی دینی ، مبانی فلسفی بحث را روشن ساخته و حقیقت انواع لذات را تبیین می‌کنند و با تبیین تزاحم بین لذات مادی و معنوی ، لذات صادق را از لذات کاذب تفکیک کرده و موانع حصول لذات معنوی را بر می‌شمارند و با تکیه بر مبانی نظری اسلام و ارتباط لذت با سعادت و کمال ، لذت نهایی و کمال حقیقی را ترسیم می‌سازند ، و راه رسیدن به آن را با استفاده از منابع دین مشخص می‌کنند .

1429